مجله فرهنگی تبلیغی سفیر هدایت

پاسخ اجمالی:

کتاب «العقد الفرید» توسط شهاب الدین ابوعمر احمد بن محمد بن عبد ربه ابن حبیب ابن حدیر بن سالم قرطبى اندلسى (246ـ328ق) تالیف شده است که از مهم ترین کتاب هاى اهل سنت در زمینه مسائل اعتقادى، اجتماعى، سیاسى، و تاریخى اسلام به شمار مى رود. این کتاب با توجه به عناوین موضوعات آن، یکى از مهم ترین منابع دائره المعارف در تاریخ اسلام به شمار مى رود و در ردیف آثار ابن اثیر، سمعانى، یاقوت حموى و به ویژه جاحظ قرار دارد. ابن عبد ربه در تالیف و تدوین این کتاب از کتاب عیون الاخبار ابن قتیبه دینورى متاثر گشته است به گونه اى که حتى ترتیب مطالب این دو کتاب نیز مشابهت فراوانى دارد. و البته علاوه بر آثار ابن قتیبه، از آثار فراوان دیگرى مثل آثار جاحظ نیز بهره برده است. او مطالب و احادیث فراوانى از على بن ابى طالب(ع) و فضائل آن حضرت نقل کرده است. او بر خلاف سایر نویسندگان سنّى پیش از خود لقب «امیر المومنین» را فقط براى على بن ابى طالب(ع) به کار برده است.

پاسخ تفصیلی:

کتاب العقد الفرید توسط شهاب الدین ابوعمر احمد بن محمد بن عبد ربه ابن حبیب ابن حدیر بن سالم قرطبى اندلسى (246ـ328ق) تالیف شده است که از مهم ترین کتاب هاى اهل سنت در زمینه مسائل اعتقادى، اجتماعى، سیاسى، و تاریخى اسلام به شمار مى رود.
شیوه تدوین کتاب العقد الفرید:
 ابن عبد ربه در این کتاب مسائل گوناگونى را در بیست و یک کتاب با بیست و یک عنوان به ترتیب ذیل مرتب کرده است:
1ـ کتاب «اللولوه فى السلطان» که مسائل حکومتى و قضایى را در بر دارد؛ 2ـ کتاب «الفریده فی الحروب و مدار امرها» که درباره مسائل جنگ و امور پیرامون آن است؛ 3ـ کتاب «الزبرجده فی الاجواد و الاصفاد» که در زمینه بذل و بخشش هاى اشخاص خیّر سخن گفته است؛ 4ـ کتاب «الجمانه فی الوفود» که در باب سفرای اقوام و قبایل مختلفى است که به حضور مبارک نبى اکرم اسلام(صلى الله علیه وآله)، خلفا، و سایر پادشاهان رسیده اند؛ 5ـ کتاب «المرجانه فی مخاطبه الملوک»، که در آن مسائل مربوط به نحوه برخورد با اُمرا و پادشاهان بررسى شده است؛ 6ـ کتاب «الجوهره فی الامثال»، که ضرب المثل هاى مهم و رایج در زبان عربى را گرد آورده و توضیحاتى براى هر یک داده است؛ 7ـ کتاب «الزمرده فی المواعظ و الزهد»، که موعظه هاى انبیاء و حکما در زمینه هاى مختلف را جمع کرده و مسائل مختلف مربوط به موضوع زهد را مورد کنکاش قرار داده است؛ 8ـ کتاب «الدره فی التعازى و المراثى»، که مسائل مربوط به مرگ و مرثیه و تعزیه را در آن آورده است؛ 9ـ «کتاب الیتیمه فى النسب»، که نسب ها و فامیلى ها را در آن بحث و بررسى کرده است؛ 10ـ کتاب «المجنبه فی الاجوبه»، که جواب هاى بزرگان تاریخ اسلام در مقابل سخنان دیگران را تحت این عنوان گرد آورده است؛ 11ـ کتاب «الواسطه فی الخطب»، که خطبه هاى مهم پیامبر عظیم الشان اسلام، خلفاى سه گانه، و امیر المومنین على بن ابى طالب(علیه السلام) را در آن نقل و بررسى کرده است؛ 12ـ «کتاب المجنبه الثانیه فی التوقیعات و الفصول»، که بحث هاى مهم مربوط به کتابت، نامه نگارى، و نامه هاى شخصیت هاى برجسته اسلامو بزرگانِ غیر عرب (عجم)، را نقل کرده است؛ 13ـ کتاب «العسجده الثانیه» (که البته العسجده اولى را نیاورده و یا در نسخه ها یافت نشده است) فی الخلفاء، او در این کتاب سیره نبوى و سیره خلفاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را آورده است؛ 14ـ کتاب «الدره الثانیه فی ایام العرب»، که ایام و مناسبت هاى مهم عرب را نقل و بررسى کرده است؛ 15ـ کتاب «الزمرده الثانیه فی فضائل الشعر»، او در این کتاب، معلقات سبع شعراى جاهلیت را که معجزه فصاحت و بلاغت عرب در دوره جاهلى بودند و شعر شاعران و صحابه و علماى مشهور اسلام، را مورد کنکاش قرار داده است؛ 16ـ کتاب «الجوهره الثانیه فی اعاریض الشعر»، که در زمینه علمِ عروض و سکون و حرکت حروف و کلمات است. او در این کتاب انواع وزن ها و قالب هاى شعرى را بررسى و تبیین کرده است که از لحاظ ادبى بسیار حائز اهمیت بوده و به نظر مى رسد که از لحاظ تاریخى جزء اولین منابع در این زمینه باشد؛ 17ـ کتاب «المرجانه الثانیه فی النساء و صفاتهنّ»، که درباره مسائل مختلف فقهى، اجتماعى و اخلاقى زنان است؛ 18ـ کتاب «الجمانه الثانیه فی المتنبئین و الممرودین و البخلاء»، که اخبار مربوط به مدعیان دروغین نبوت، دیوانگان، انسان هاى بخیل را در آن گرد آورده است؛ 19ـ کتاب «الزبرجده الثانیه فى بیان طبائع الانسان و سائر الحیوان و تفاضل البلدان»، که بحث هاى مربوط به نفس شناسى (مراتب روح) انسان، خلق و خوهاى طبیعى انسان ها، اشتراکات و نقاط اختلاف طبیعى انسان و حیوانات و سپس روابط و تفاوت هاى مربوط به شهرهاى مختلف سر زمین هاى اسلامى را مورد بررسى قرار داده است؛ 20ـ کتاب «الفریده الثانیه فی الطعام و الشراب» که در آن به انواع و اقسام غذاهاى عرب، نام هاى غذاها و نوشیدنى ها، و مسائل طبى و خواص دارویى مربوط به آنهاپرداخته است؛ 21ـ کتاب «اللولوه الثانیه فی النتف و الهدایا الفکاهات و الملح»، که در آن مطالبى پیرامون طنز و خنده جمع کرده است.
این کتاب با توجه به عناوین موضوعات آن، یکى از مهم ترین منابع دائره المعارف در تاریخ اسلام به شمار مى رود و در ردیف آثار ابن اثیر، سمعانى، یاقوت حموى و به ویژه جاحظ قرار دارد.
ابن عبد ربه در تالیف و تدوین این کتاب از کتاب عیون الاخبار ابن قتیبه دینورى متاثر گشته است به گونه اى که حتى ترتیب مطالب این دو کتاب نیز مشابهت فراوانى دارد. و البته علاوه بر آثار ابن قتیبه، از آثار فراوان دیگرى مثل آثار جاحظ نیز بهره برده است.
امام علی از نگاه ابن عبد ربه:
او مطالب و احادیث فراوانى از على بن ابى طالب(علیه السلام) و فضائل آن حضرت نقل کرده است. او بر خلاف سایر نویسندگان سنّى پیش از خود لقب «امیر المومنین» را فقط براى على بن ابى طالب(علیه السلام) به کار برده است.
کتاب هاى فراوانى با عنوان القعد الفرید در موضوعات مختلف علمى تالیف شده اند که نباید با «کتاب ابن عبد ربه» اشتباه افتند.
این کتاب توسط دانشمندان اسلامى تلخیص شده و همچنین کتاب هایى درباره آن نوشته شده است.

پی نوشت:

1ـ خیرالدین زرکلى، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ 8، 1989م، ج1، ص207؛ ج2، ص208؛ ج4، ص178، ص307؛ ج5، ص222؛ ج6، ص175؛ ج7، ص77، 87؛ ج8، ص75.

2ـ شمس الدین ذهبى، سیر أعلام النبلاء، تحقیق حسین الأسد، بیروت، مؤسسه الرسالة، چ 9، 1413ق، ج5، ص259؛ ج7، ص447، ج8، ص50.

3ـ ابومحمد عبدالله بن قتیبه دینورى، المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، قاهره، الهیئة المصریّة العامة للکتاب، چ2، 1992م، ص71 و ص77;مقدمه تحقیق.

4ـ احمد بن عبد ربه، العقدالفرید، تحقیق بیروت، دارالکتب العلمیة، 1404ق.