در عدد اربعین خصوصیتی وجود دارد که سایر عددها آن خصوصیت را ندارند.
غالب انبیاء ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ در سن چهل سالگی به مقام رسالت رسیدند.
قال علی(ع) فی جواب سائل: «فهو عزیزٌ بعثه الله و له أربعون سنۀً» ۴۰۹ علی(ع) در پاسخ به سن مبارک حضرت عزیر فرمودند که سن شریف ایشان در ابتدای رسالت چهل سال بود.
وجود نازنین رسول خدا(ص) در چهل سالگی به رسالت الهی مبعوث شدند. در حدیثی آمده است: «صدع(ص) بالرّسالۀ یوم السابع و العشرین من رجبٍ، و له یومئذٍ أربعون سنۀً» ۴۱۰ حضرت محمد بن عبدالله(ص)، در روز بیست و هفتم رجب در حالی که چهل سال داشتند به رسالت الهی برگزیده شدند.
در معارف عرفانی، عدد چهل جایگاه خاصی دارد. مرحوم علامه مجلسی پس از نقل دعایی که متضمن اسماء حسنی الهی است، نقل می کند: «عن النبی(ص): لو دعا بها رجلٌ أربعین لیلۀ جمعۀٍ غفر الله له» ۴۱۱ اگر کسی چهل شب جمعه به درگاه الهی دعا کند خداوند او را بیامرزد.
و یاد نمودن خداوند با اذکار خاص به عدد چهل سفارش زیادی شده یا شب زنده داری و خواندن نماز شب آن هم چهل شب و استغفار نمودن در قنوت آخر موجب می شود که خداوند انسان را از استغفار کنندگان در سحرها قرار دهد. عن الصّادق(ع) قال: «من قال آخر قنوته فی الوتر: «أستغفرالله و أتوب إلیه» مائۀ مرّۀٍ أربعین لیلۀً کتبه الله من المستغفرین بالأسحار» ۴۱۲ و نیز عنایت خداوند شامل می شود چهل نفری را که در امر خیری اقدام نموده اند. قال النبی(ص): «لا یجتمع أربعون رجلاً فی أمرٍ واحدٍ إلاّ استجاب الله» ۴۱۳ جمع نمی شوند چهل نفر مسلمان در تقاضایی از خداوند مگر اینکه مورد اجابت باری تعالی واقع می شود و اخلاص چهل صباح نیز برکاتی بدنبال دارد. عن النبی(ص): «من أخلص العبادۀ لله أربعین صباحاً ظهرت ینابیع الحکمۀ من قلبه علی لسانه» ۴۱۴ کسی که چهل روز عبادات خود را خالص کند خداوند چشمه های حکمت را در دل او گشوده و بر زبانش جاری می سازد.
سحرگه رهروی در سرزمینی
همی گفت این معما با قرینی
که ای صوفی شراب آنگه شود صاف
که در شیشه بماند اربعینی۴۱۵
در خصوص حفظ نمودن احادیث از امام صادق(ع) رسیده است: «من حفظ من شیعتنا أربعین حدیثاً بعثه الله عزّ و جلّ یوم القیامۀ عالماً فقیهاً و لم یعذّب» ۴۱۶ هر یک از پیروان ما که چهل حدیث را (در ابعاد مختلف آن) حفظ نماید، خداوند تبارک و تعالی روز قیامت او را فردی دانشمند محشور نماید که گرفتار عذاب الهی نگردد.
کمال عقل انسانی در چهل سالگی تحقق می یابد. قال ابو عبدالله(ع): «إذا بلغ العبد... أربعین سنۀً فقد انتهی منتهاه» ۴۱۷ امام صادق(ع) فرمودند: وقتی انسان به چهل سالگی رسد عقل او به کمال خود خواهد رسید.
در آیین اسلام به نماز جماعت بسیار سفارش شده است که پیامبر اکرم(ص) بعضی از ثمرات مداومت بر شرکت در نماز جماعت را چنین بیان فرموده اند: «من صلّی أربعین یوماً فی جماعۀٍ یدرک تکبیرۀ الأولی کتب له براء تان: براءۀٌ من النار و براءۀٌ من النّفاق» ۴۱۸ کسی که چهل روز مرتب در نماز جماعت از آغاز شرکت نماید خداوند او را در دو چیز بیمه و مصون خواهد داشت: یکی از آتش و دیگری از گرفتاری نفاق و دورویی.
دعا کردن برای چهل مؤمن: «من قدّم أربعین من المؤمنین ثمّ دعا استجیب له» ۴۱۹ امام صادق(ع) فرمودند: کسی که دعا کند در حق چهل مؤمن قبل از اینکه برای خود دعا کند، خداوند دعای او را به اجابت می رساند.
و همسایه شامل چهل خانه از اطراف منزل است که در لسان پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ نسبت به آن تأکید فراوان شده، عن علی(ع): «الجوار أربعون داراً من أربعۀ جوانبها» ۴۲۰ علی(ع) فرمودند: همسایه شامل چهل خانه از چهار سمت منزل مسکونی هر شخصی خواهد بود.
قال رسول الله(ص): «إنّ السّماء و الأرض لتبکی علی المؤمن إذا مات، أربعین صباحاً و إنّما لتبکی علی العالم إذا مات، أربعین شهراً» ۴۲۱ پیامبر اسلام فرمودند: زمانی که مؤمن از دنیا رحلت می کند آسمان و زمین چهل روز برای او گریه می کنند و نیز زمانی که عالمی رحلت نماید تا چهل ماه آسمان و زمین در فراق او خواهد گریست.
عن علی(ع): «إذا صلّی علی المؤمن أربعون رجلاً من المؤمنین و اجتهدوا فی الدعاء له استجیب لهم» ۴۲۲ وقتی چهل نفر از مؤمنین بر جنازه مؤمنی نماز بخوانند و برای او دعا کنند، خداوند دعای آن چهل نفر را اجابت می کند.
اربعین در فرهنگ عاشورا
در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی(ع) گفته می شود که مصادف با بیستم ماه صفر المظفر است. از سنّت های مردمی، گرامی داشت چهلم اموات است که نه تنها در میان ما مسلمانان، بلکه در میان نصارا و یهود نیز مورد توجه بوده است.۴۲۳ مردم در چهلمین روز وفات عزیزان خویش، خیرات و صدقات می دهند و مجلس یادبودی برپا می کنند.
در روز بیستم صفر که مصادف با اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) است، «جابر بن عبدالله انصاری» صحابی رسول خدا(ص) از مدینه منوره برای زیارت قبر مطهر آن حضرت به کربلا آمد و اولین کسی بود که قبر امام را زیارت کرد.
در استمرار این حرکت بزرگ الهی «جابر بن عبدالله انصاری»، شیعیان نیز همه ساله در اربعین حسینی(ع) عظیم ترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد حماسه عاشورای حسینی(ع) برپا می کنند و همراه با دسته های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می پردازند.
اربعین آمد و اشکم ز بصر می آید
گوئیا زینب محزون ز سفر می آید
باز در کرب و بلا شیون و شینی بر پاست
کز اسیران رو شام خبر می آید
عن ابی عبدالله(ع): قال: «بکی علیّ بن الحسین أربعین سنۀً» ۴۲۴ امام صادق(ع) فرمودند: «امام سجاد(ع) بر وقایع جانکاه عاشورا چهل سال گریست.
قال ابو عبدالله(ع): «إنّ السّماء بکت علی الحسین(ع) أربعین صباحاً بالدّم» ۴۲۵ امام ششم فرمودند: بدرستی که آسمان چهل روز بر مصائب سید الشهدا ـ حضرت امام حسین(ع) ـ خون گریست.
قال أبو عبدالله(ع): «إنّ الأرض بکت أربعین صباحاً بالسواد» ۴۲۶ و نیز فرمودند: زمین نیز با تغییر رنگ خود چهل روز گریان بود.
قال ابو عبدالله(ع): «إنّ الشمس بکت أربعین صباحاً بالکسوف و الحمرۀ» ۴۲۷ و نیز فرمودند: خورشید با گرفتگی و تغییر رنگ چهل روز در مصائب سید الشهداء گریه کرد.
۴۰۹. بحار الانوار مرحوم مجلسی، ج ۱۰، ص ۸۸، ح ۷.
۴۱۰. همان، ج ۱۵، ص ۲۸۱، ح ۲۵.
۴۱۱. همان، ج ۹۵، ص ۳۷۶، ح ۲۶.
۴۱۲. همان، ج ۸۷، ص ۲۲۴، ح ۳۵.
۴۱۳. همان، ج ۹۳، ص ۳۹۴، ح ۶.
۴۱۴. همان، ج ۵۳، ص ۳۲۶، ح ۲۰ ف
۴۱۵. حافظ.
۴۱۶. بحار الانوار، ج ۲، ص ۱۵۳، ح ۱.
۴۱۷. همان، ج ۶، ص ۱۲۰، ح ۷.
۴۱۸. همان، ج ۸۸، ص ۴، ح ۵.
۴۱۹. همان، ج ۸۶، ص ۲۱۲، ب
۴۲۰. همان، ج ۸۴، ص ۳، ح ۷۴.
۴۲۱. بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۳۰۸، ح ۱۳.
۴۲۲. همان، ج ۸۱، ص ۳۷۴، ح ۲۴.
۴۲۳. مقرم، مقتل الحسین، ص ۳۶۳.
۴۲۴. بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۱۱۰، ح ۳ ـ در روایات دیگر «عشرین سنه» آمده است.
۴۲۵. همان، ج ۴۵، ص ۲۰۶، ح ۱۳.
۴۲۶. همان.
۴۲۷. همان.
